ARTE BIZANTIARRA

ARKITEKTURA:

Bizantziar arkitekturako arlo jorratuena erlijiozkoa zen, hau da, elizak eta monasterioak. Bizantziar elizen barruko mosaikoak eta pinturak ez ziren ez apaingarri hutsak ez helburu didaktiko hutsez eginak ere. Dekorazioak jainkoaren erreinuaren distira adierazi behar zuen, batetik, eta liturgia ospatzeko giro egokia eskaini, bestetik. Dekorazioak aparteko garrantzia zuen bizantziar arkitekturan, barrualdeak sortzeko asmatua baitzen. Mosaikoez, margoez eta gur egiteko gauzez betea zegoen barrualdea, eliztarren arreta haietara erakartzeko.

Bizantziar mosaikoetan eta pinturetan arketipoen arabera irudikatu zen gizakia. Proportzioak eta formak aldez aurretik erabakitzen ziren, arau finko batzuen arabera.

Mosaikoak eta ikonoak egiteko prozedurak, batetik, eta erabili beharreko kanonek, bestetik, zehaztasunez definitzen zuten margolanaren nolakotasuna, eta baziren gainera pintoreentzako gida bereziak. Gorputzak bederatzi bururen altuera izan behar zuen eta hirurena gorputz enborrak. Aurpegiak hiretan zatitua egon behar zuen, eta sudurraren luzera hartzen zen banakotzat. Irudiak, beraz, erabateko perfektutasuna adierazi behar zuen.

Oso margo distiratsuak erabili ziren. Mosaikoen koloreek ez dute errealitatea erakutsi nahi, begiralea hunkitu baizik. Ez dago itzalik, eta argi-itzalak arropa zimurren efektua egiteko eta gorputzei bolumena emateko erabiltzen dira, baina ez dute argiaren norabide bakarraren logika betetzen. Hondo urrezkoek irudiaren eta arkitekturaren arteko muga markatzen dute, eta argitasun gutxi dagoenean irudia nabarmentzen dute.

Elizako ikonografia Pantokratorraren edo Ama Birjinaren inguruan antolatzen zen. Kupulan edo absidearen sakongunean irudikatzen ziren hauek, absidean, Pantokratorraren aldamenean, aingeruak edo profetak irudikatzen ziren eta erdiko kupulako petxinetan berriz, lau ebanjelariak.

Erlijio gaiak ez ezik gai profanoak ere irudikatu ziren, San Vitaleko mosaikoetan, adibidez. Gai horiek, eta orobat landare edo lerro hutsezko dekorazio geometrikoa, ikonoklasten aroan zabaldu ziren batez ere.

PINTURA:

-MOSAIKOAK:

Mosaiko bizantziarra mosaiko erromatarraren bilakaeraren ondorio da. Erromatarrek hasieran zoruak apaintzeko erabili zituzten mosaikoak, eta gero, I. mendetik aurrera, baita hormak apaintzeko ere. Bizantziarrek ere hormak eta zoruak, biak apaindu zituzten mosaikoz, baina bigarrenetatik apenas gorde den aztarnarik. Gorde diren horien artean aipagarrienak Konstantinoplako Jauregi Handikoak dira ; geometria eta ehiza, eta mitologia gaiak irudikatzen dituzte, eta Afrika Erromatarrean IV. mendean egin ziren mosaikoen antzekoak dira.

Hormetako mosaiko bizantziarra originala izan zen gaietan nahiz koloreak eta formak tratatzeko moduan. Hala ere, ez estiloan ez gaietan ere ez zen aldaketa handirik izan mendeetan zehar. X. mendea baino lehenago egindakoetatik ez dira asko gorde. Horien artean aipagarrienak Ravennako San Vitalekoak dira. Hagia Sofiakoak eta Veneziako San Marko basilikakoak X. mendeaz gerokoak dira, Siziliako eliza batzuetakoak bezala. Paleologoen dinastia bitartean (1261- 1453) mosaikoen arteak halako berpizte bat izan zuen Konstantinopla eta Tesalonikako elizetan eta Athos mendiko, Bulgaria eta Serbiako monasterioetan. Gai gehiago landu ziren, irudiak adierazkorragoak bilakatu ziren eta elementuez inguratu ziren, paisaia baten barruan irudikatutako eszena bat bezala itxuratuz mosaikoa.

-FRESKOAK:

Arrazoi ekonomikoak zirela medio freskoek mosaikoen lekua hartu zuten pixkana-pixkana. Mosaikoak garestiak ziren eta denbora asko behar zen haiek egiteko. Freskoak, berriz, azkarrago egiten ziren eta eremu handi eta zabalagoak hartzen zituzten.

Hasieran sinbolo hutsez egin ziren, mosaikoak bezala, haina hormak zabalera handiagoa hartu ahala gertaerak kontatzeko erabili ziren. Pintura eskola desberdinak izan ziren, zein bere estiloarekin.

-IKONOAK:

Ikonoa euskarri eramangarrian egindako erlijio pintura da. Bizantzioko artearen ezaugarri berezia dira, eta pintura helenistikoan eta erromatarrean eta Egipto greziarren eta erromatarren mende egon zen garaiko momien erretratuetan ditu erroak. Ikonoak igeltsuzko geruza mehe batez eta batzuetan lihozko oihal batez estalitako zurezko oholetan eginak daude. Marrazkia zizel txiki batez egiten da, eta tenpera edo argizarizko margo opakoez estaltzen da gero.Ikono batzuek urrezko, zilarrezko eta esmaltezko apaingarriak zituzten. Ikonoen estiloaren bilakaera horma margoenarena parekoa izan zen, baina horietan ez bezala ikonoetan gai bakarra landu zen : Kristoren irudia eta Ama Birjina Haurrarekin.

Gur egiteko objektuak zirenez, arau zorrotzak bete behar zituzten formaz. Ikonoak, beraz, ez dira egilearen asmamen artistikoa agerrarazten duten objektuak, eskulangintzako piezak baizik, trebetasun handiz eginak.Ikonoen pintura erlijio ortodoxoarekin batera zabaldu zen Balkanetan eta Errusian. Azken herrialde horretan bizi-bizirik iraun zuen ikonoak egiteko antzeak, baita Bizantzioko inperioa desagertu ondoren ere.

ESKULTURA: arte bizantiarrean eskultura oso eskasa zen eta gaur egun ez dugu eskultura bizntiarraren adibiderik ia, nahiz eta batzuek mosaikoak eskulturatzat hartu, pintura dira.